Havza Genelgesi, 28-29 Mayıs 1919 Mustafa Kemal Atatürk'ün Samsun'a çıktıktan sonra ilk resmi tepkisi olması sebebiyle tarihte büyük bir öneme sahiptir. Atatürk, bu genelgeyle halkın işgallere tepki göstererek milli bilincin uyandırılmasını amaçlamıştır.
Ülkenin askeri ve mülki amirlerine hazırladığı genelgeyi telgraf çeken Atatürk, bu genelgenin gerçekleşmesiyle, yurdun değişik yerlerinde mitingler düzenlenmesine ve ülkenin dört bir yanında işgale karşı halkın direnme bilincini yerleştirmiştir.
Atatürk'ün milli mücadele fikri etrafında yurttaşlarını birleştirmeyi amaçladığı bu genelgede yer alan içerikleri şu şekilde sıralayabiliriz
- İşgallerin protesto edilmesiyle büyük ve heyecanlı direniş mitingleri düzenlenecektir.
- İstanbul Hükümet'inin askeri ve mülki amirlerine telgraflar çekilecektir.
- İşgale yönelmeye çalışan büyük devletlerin yöneticilerine uyarı telgrafları çekilecektir.
- Atatürk'ün İtilaf Devletlerini işgal bahanesi altında tutmak istememesi nedeniyle Hristiyan halkına zarar verilmeyecektir.
- Millerin geleceğini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.
- Genelgede yönetim her türlü kontrol ve denetimden uzak kılınacaktır.
Havza Genelgesi'ni önemli kılan etkenlerden biri olarak da milli mücadele döneminde yayımlanan ilk ulusal genelge olmasını sayabiliriz. Ayrıca genelgeden sonra Mustafa Kemal'in 8 Haziran 1919'da İstanbul Hükümeti Harbiye Nezareti tarafından geri çağrılmasına rağmen emre uymayıp Amasya'ya geçmesi de bu genelgeyi önemli kılan eylemler arasında sayılmaktadır.
Havza Genelgesi'ni önemli kılan bir diğer etken de Kurtuluş Savaşı'nın ilk sinyalini veriyor olmasını sayabiliriz. Zira Atatürk Samsun'a çıktıktan sonra İzmir'in işgal edilmesine özellikle İstanbul yönetiminin sessiz kalması, halkın yapılan işgaller karşısında bastırılarak sessizliğe itilmesi, Atatürk'ü bu başkaldırışa mecbur kılmıştır.
Milli mücadelenin tam iradeyle halkın damarlarında işlemesini amaçlayan ve bunu direnişlerde yöntem olarak belirleyen Atatürk amacına ulaşmıştır. Başarısını gören, halkı isyana teşvik ettiğini düşünen ve İngilizler'in baskısıyla İstanbul Yönetimi'nin Atatürk'ü görevden alma çabaları başarısız olmuştur.
Ülkede milli mücadele iradesini canlandırmayı amaçlayan ve başaran Atatürk'ün yayımladığı bu genelgeye diğer ülkelerden de gelen tepkiler elbette olmuştur. Yine de Atatürk mevcut yönetim birimlerini (Askeri ve milli örgütler) dağıtılmayacak, komuta bırakılmayacak ve başkalarına teslim edilmeyecektir.
Havza Genelgesi'ne gösterilen Tepkiler ve Sonuçları
- Özellikle İtilaf Devletlerinin genelgeye olan tepkileri doğrultusunda 67 Türk aydınını tutuklayarak Malta'ya sürgüne göndermeleri de genelgenin olumsuz tepkileri arasında yer almaktadır.
- Hükümetin ileri gelenlerine protestoların ve halkın gücünün bitmeyeceği mesajını telgraf çeken Atatürk'ü İstanbul Hükümeti geri çağırdığı hâlde kabul etmeyerek cevaben göndermiş olduğu telgrafda "Anadolu'da başlayan ulusal hareketin hiçbir gücün durduramayacağı" mesajını bildirmiştir.
- Bu genelge doğrultusunda İstanbul Hükümeti 9. Ordunun adını 3. Ordu olarak değiştirmiştir.
- Kömür ve benzin yetersizliği sebebiyle geri dönemeyeceği bahanesini öne süren Mustafa Kemal oyalama taktiği uygulamıştır. Padişah'ın iradesiyle yönetime atandığını belirten Atatürk çağrılara cevap vermemiş ve sonrasında Amasya'ya geçmiştir.
- Genelge'nin sonucunda ilk kez İstanbul Yönetimi yok sayılmıştır.
- Halkın işgallere ve direnişlere karşı sessiz kaldığı bu dönemlerde Atatürk'ün yayımladığı genelgeler ve uyguladığı yöntemlerle, beklenen ve özlenen bir lider konumunda sahneye çıkarak önemli makam ve mevki sahibi yöneticileri de arkasına almayı başarmıştır.
